Απολαμβάνοντας την πτώση

Joseph Epstein, Φθόνος, Νεφέλη, 2005

Σε μια παλιότερη εποχή δεν ξέραμε τους πλούσιους και διάσημους τόσο καλά όσο νομίζουμε ότι τους ξέρουμε σήμερα. Ο Cary Grant κι η Rita Hayworth δεν πήγαιναν σε τηλεοπτικά talk shows για να εκθέσουν την πιθανή αμάθειά τους. Εκείνο τον καιρό, οι εταιρείες δημοσίων σχέσεων προσλαμβάνονταν όχι για να φέρουν την δημοσιότητα στους πολύ πλούσιους, αλλά για να τους κρατήσουν μακριά από αυτή.

Όχι πια. Σήμερα ξέρουμε όχι μόνο πόσα βγάζουν οι γκλαμουράτοι κι οι περίεργα ταλαντούχοι, αλλά και τι άνθρωποι είναι. Νοιώθοντας την αδικία του όλου πράγματος, σίγουρα είναι αρκετοί όσοι τους περιφρονούν. Μια θέση ανάμεσά τους κατέχουν οι δημοσιογράφοι του σκανδαλοθηρικού τύπου, η βασική απασχόληση των οποίων είναι να να ικανοποιούν τον φθόνο δείχνοντας, με κάθε ευκαιρία, τους ταλαντούχους, τους διάσημους και τους πλούσιους σε κάποιο στάδιο πτώσης.

Ο κουτσομπολίστικος - σκανδαλοθηρικός τύπος, ο οποίος θα μπορούσε επίσης να ονομάζεται " Εθνική χαιρεκακία, " θριαμβολογεί στα πρωτοσέλιδά του : η Oprah τόριξε στο φαί και πήρε 28 κιλά. Την Britney Spears την απατά ο φίλος της. Η κόρη της Cher έχει άσχημα μπλεξίματα. Ο Brad Pitt καταστρέφει τον γάμο του. Η Whitney Houston δεν έχει ξεπεράσει τα προβλήματά της με τα ναρκωτικά. Άλλο ένα από τα εγγόνια της οικογένειας Kennedy έκανε κάτι ατιμωτικό. Ο Donald Trump τραβιέται στα δικαστήρια για ακόμα μεγαλύτερη διατροφή κοκ.

Η χαιρεκακία είναι το συναίσθημα που λειτουργεί εδώ : η απόλαυση της αποτυχίας ή της ήττας κάποιου άλλου. Η χαιρεκακία έχει μακρά ιστορία, όσο και η ιστορία της ανθρώπινης φύσης. Ο Λόρδος Μπάϊρον την είδε να λειτουργεί πίσω από τις επιθέσεις στον θεατρικό συγγραφέα και πολιτικό Richard Sheridan και την περιέγραψε ως εξής :

Ο κρυφός εχθρός με τ' άγρυπνο το βλέμμα

είν' ο ευαίσθητος, ο κατήγορος, ο κριτής κι ο καταδότης.

Ο εχθρός, ο μωρός, ο ζηλόφθονος κι ο κενόσπουδος,

ο φθονερός που ο πόνος του άλλου είν' ο αέρας που αναπνέει.

Ιδού ο οικοδεσπότης που απολαμβάνει να διαφθείρει,

κι ακολουθεί τα βήματα της δόξας ως τον τάφο,

παρατηρώντας κάθε σφάλμα που αυτή η τομληρή μεγαλοφυϊα

οφείλει εν μέρει στη ζέση που έχει εκ γενετής.

Παραποιώντας την αλήθεια, μαζεύοντας το ένα ψέμα πάνω στ' άλλο, έτσι φτιάχνεται η πυραμίδα της διαβολής.

Joseph Epstein, Φθόνος, Νεφέλη, 2005

Κάποιοι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η χαιρεκακία τροφοδοτείται κυρίως από το φθόνο. Διεξάγουν τα επονομαζόμενα ελεγχόμενα πειράματα στα οποία, σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι που δέχονται την αποτυχία του άλλου μ' ενθουσιασμό είναι εκείνοι που μοιάζουν να έχουν αποκτήσει τα χαρίσματά τους δίχως την παραμικρή προσπάθεια. Οι εκ φύσεως ευφυείς, οι εκπληκτικά καλά συγχρονισμένοι, οι αψεγάδιαστα όμορφοι - αυτοί είναι οι άνθρωποι που οι φθονεροί θα προτιμούσαν να δουν ν' αποτυγχάνουν και να την πατάνε.

Σίγουρα είναι εγγενώς λανθασμένο το να θέλουμε να δούμε τους ανθρώπους να ταλαιπωρούνται επειδή τυχαίνει να είναι προικισμένοι με χαρίσματα μεγαλύτερα από τα δικά μας. Ωστόσο, το να απολαμβάνουμε, έστω και λιγάκι, την πτώση υψηλόβαθμων διεφθαρμένων στελεχών της Enron ή της WorldCom για παράδειγμα, μοιάζει να είναι ένα μάλλον φυσικό - αν και δυσάρεστο - μέρος της ανθρώπινης φύσης.

Αυτό που μοιάζει λιγότερο φυσικό είναι το να απολαμβάνουμε ( κρυφά ) την ήττα των γνωστών, των φίλων, ακόμα και της οικογένειάς μας.

Ο La Rochefoucauld ( 1613 - 1680 ), τον οποίο όχι μόνο δεν τον πείραζε ν' ατενίζει την πιο σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης αλλά απέκτησε και τη φήμη του τονίζοντάς την με τα υπέροχα αξιώματά του, διατύπωσε δύο που σχετίζονται άμεσα μ' αυτή την άποψη : " Όλοι μας έχουμε τη δύναμη για ν' αντέξουμε τα βάσανα των άλλων " και " Παρηγοριόμαστε εύκολα για τις δυστυχίες των φίλων μας, όταν μας δίνουν μια ευκαιρία να επιδείξουμε την τρυφερότητα που νοιώθουμε γι' αυτούς. " Το δεύτερο αξίωμα παρέχει τον καλύτερο λόγο για τον οποίο ποτέ δεν είναι σωστό να επιτρέπουμε να βγάζουν λόγο στο μνημόσυνο κάποιου αγαπημένου μας προσώπου όσοι προσφέρονται να κάνουν κάτι τέτοιο.

Γιατί άλλο είναι η χαιρεκακία ως προς τους μακρόθεν διάσημους κι άλλο είναι η ίδια η απόλαυση για τις απογοητεύσεις των κοντινών μας ανθρώπων, δίχως να αποκλείονται κι αυτοί για τους οποίους υποτίθεται ότι νοιαζόμαστε, ακόμα κι αγαπάμε. Από τον φθόνο για την επιτυχία των φίλων μας ως τη γνήσια ικανοποίηση για την αποτυχία τους, το βήμα προς τον κατήφορο είναι αποφασιστικό. Ο φθόνος που κάνει την εμφάνισή του με τη μορφή της χαιρεκακίας, αρχίζει να μοιάζει με αμάρτημα και μα τον Θεό, πρόκειται για ένα σοβαρά θανάσιμο αμάρτημα.

Πηγή στοιχείων : Joseph Epstein, Φθόνος, Νεφέλη, 2005.