Max Scheler ( 1874 - 1928 )Ο μεγάλος στοχαστής πάνω στο θέμα είναι ο Max Scheler, ο συγγραφέας του βιβλίου “ Ο μνησίκακος άνθρωπος ”.
Κατά τη γνώμη του, η μνησικακία ξεκινάει από ένα αίσθημα αδυναμίας. Η μνησικακία είναι πιο παθητική από τον καθαρό φθόνο. Όταν γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε μια κατάσταση η οποία δεν μας αρέσει, αλλά δεν μπορούμε και να το πάρουμε απόφαση, τότε συχνά το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η μνησικακία.
Υπό την κυριαρχία της μνησικακίας, υποτιμάμε κι ως εκ τούτου, υποβιβάζουμε αυτό που δεν μπορούμε να έχουμε ή να φτάσουμε. Η βασικότερη αφήγηση που άπτεται της μνησικακίας, είναι ο μύθος του Αισώπου “ Η αλεπού και τα σταφύλια ”. Αφού η αλεπού τελικά δεν μπορεί να φτάσει τα σταφύλια, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν πρέπει νάναι καλά κι έτσι, λεει “ ας πάνε στην ευχή.”
“ Αντί για έναν ορισμό της λέξης ” γράφει ο Scheler, “ ας προσπαθήσουμε να δώσουμε συνοπτικά έναν χαρακτηρισμό του φαινομένου.
Η μνησικακία είναι μια αυτό – δηλητηρίαση του νου με προσδιορισμένες αιτίες κι αποτελέσματα. Είναι μια νοητική στάση, με κάποια διάρκεια, που προκαλείται από τις συστηματικές απωθήσεις κάποιων συναισθημάτων που, ως τέτοια, είναι φυσιολογικά στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Η απώθησή τους οδηγεί στην συνεχή τάση να παραδινόμαστε σε κάποια είδη πλάνης ως προς την αξία, καθώς και τις αντίστοιχες κρίσεις ως προς αυτήν. Ανάμεσα στα συναισθήματα και τα αισθήματα που υπονοούμε, πρέπει ν’ αναφέρουμε προπάντων τα εξής : την εκδικητικότητα, το μίσος, την κακεντρέχεια, το φθόνο, την κακολογία και τη μοχθηρία.”
Έτσι λοιπόν η μνησικακία είναι μια πνευματική κατάσταση, μια κατάσταση που αφήνει όσους διακατέχονται απ’ αυτήν, μ’ ένα γενικότερο αίσθημα κακοβουλίας απέναντι στη ζωή : νοιώθοντας την αδυναμία τους, δεν πιστεύουν ότι μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα για την πηγή των μνησίκακων αισθημάτων τους. Ο Scheler πίστευε ότι η μνησικακία μπορούσε να εκδηλωθεί μόνο αν αυτά τα συναισθήματα είναι ιδιαίτερα ισχυρά, όταν έχουν απωθηθεί, όταν συνοδεύονται από το αίσθημα ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε πράξη είτε λόγω σωματικής ή πνευματικής αδυναμίας είτε λόγω φόβου.”
Συχνά, αυτή η κατάσταση οδηγεί στην δηλητηρίαση της προσωπικότητας. Και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε τελικά, όσοι έχουν μνησικακία σχεδόν απολαμβάνουν τις ευκαιρίες για κριτική που τους επιτρέπει η νοοτροπία τους. Η κριτική που ωθείται από την μνησικακία δεν προσδοκά, ούτε και προσμένει, την εξάλειψη αυτού που θεωρεί λανθασμένο, ή εσφαλμένο ή κακό. Δίχως αυτά τα μειονεκτήματα κι αυτά τα σφάλματα, θα καταστρεφόταν “ η αυξανόμενη ευχαρίστηση που προσφέρει η εξύβριση κι η άρνηση.”
Ο Scheler υπογραμμίζει ξανά και ξανά πως το στοιχείο της αδυναμίας είναι αυτό που συντελεί στη μνησικακία. Ο φθόνος, το μίσος, η ανάγκη για εκδίκηση, καταλήγουν στη μόνιμη μνησικακία όταν γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι’ αυτά.
Επίλογος : Οτιδήποτε κι αν είναι, ο φθόνος πάνω απ’ όλα είναι μια σπατάλη πνευματικής ενέργειας. Ενώ δεν μπορεί ν’ αποδειχθεί το αν ο φθόνος αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης, πιστεύω ότι αυτό που μπορεί ν’ αποδειχθεί είναι το ότι, αν αφεθεί ελεύθερος, ο φθόνος έχει την τάση να μειώνει όλους όσους διακατέχει.
Όπου τίθεται σε λειτουργία ο φθόνος, η κρίση εκτραχύνεται κι εκπορνεύεται. Όπως και να λειτουργεί ο νους, ο φθόνος, το γνωρίζουμε, είναι μία από τις υπερβολές του, και ως τέτοια πρέπει να προσδιοριστεί και να καταπολεμηθεί με το μόνο μέσο που έχουμε στη διάθεσή μας : με το να μη λέμε ψέματα στον εαυτό μας, με την αυτοανάλυση και με την ισορροπημένη κρίση.
Αν ο θεολογικός στοχασμός είναι απρόσιτος για σας, αν αυτή καθαυτή η έννοια του “ αμαρτήματος ” δεν έχει κανένα νόημα, τότε άντ’ αυτού θα σας ζητούσα να θεωρήσετε τον φθόνο ως κάκιστη πνευματική υγιεινή. Παρεμποδίζει τη διαύγεια, τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους ανθρώπους που φθονούμε, και τελικά μας δίνει μια κακή εικόνα για τον εαυτό μας. Κανείς δεν μπορεί να δει καθαρά αυτό που φθονεί.
Ο φθόνος θολώνει τη σκέψη, συντρίβει την γενναιοδωρία, αποκλείει κάθ’ ελπίδα για γαλήνη και καταλήγει στο μαρασμό της ψυχής μας – λόγοι που αρκούν για ν’ αγωνιστούμε με όλη μας την πνευματική δύναμη για ν’ απελευθερωθούμε από αυτόν.
Πηγή στοιχείων : Joseph Epstein, Φθόνος, Νεφέλη, 2005 κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκε.
Κατά τη γνώμη του, η μνησικακία ξεκινάει από ένα αίσθημα αδυναμίας. Η μνησικακία είναι πιο παθητική από τον καθαρό φθόνο. Όταν γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε ν’ αλλάξουμε μια κατάσταση η οποία δεν μας αρέσει, αλλά δεν μπορούμε και να το πάρουμε απόφαση, τότε συχνά το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η μνησικακία.
Υπό την κυριαρχία της μνησικακίας, υποτιμάμε κι ως εκ τούτου, υποβιβάζουμε αυτό που δεν μπορούμε να έχουμε ή να φτάσουμε. Η βασικότερη αφήγηση που άπτεται της μνησικακίας, είναι ο μύθος του Αισώπου “ Η αλεπού και τα σταφύλια ”. Αφού η αλεπού τελικά δεν μπορεί να φτάσει τα σταφύλια, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν πρέπει νάναι καλά κι έτσι, λεει “ ας πάνε στην ευχή.”
“ Αντί για έναν ορισμό της λέξης ” γράφει ο Scheler, “ ας προσπαθήσουμε να δώσουμε συνοπτικά έναν χαρακτηρισμό του φαινομένου.
Η μνησικακία είναι μια αυτό – δηλητηρίαση του νου με προσδιορισμένες αιτίες κι αποτελέσματα. Είναι μια νοητική στάση, με κάποια διάρκεια, που προκαλείται από τις συστηματικές απωθήσεις κάποιων συναισθημάτων που, ως τέτοια, είναι φυσιολογικά στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Η απώθησή τους οδηγεί στην συνεχή τάση να παραδινόμαστε σε κάποια είδη πλάνης ως προς την αξία, καθώς και τις αντίστοιχες κρίσεις ως προς αυτήν. Ανάμεσα στα συναισθήματα και τα αισθήματα που υπονοούμε, πρέπει ν’ αναφέρουμε προπάντων τα εξής : την εκδικητικότητα, το μίσος, την κακεντρέχεια, το φθόνο, την κακολογία και τη μοχθηρία.”
Έτσι λοιπόν η μνησικακία είναι μια πνευματική κατάσταση, μια κατάσταση που αφήνει όσους διακατέχονται απ’ αυτήν, μ’ ένα γενικότερο αίσθημα κακοβουλίας απέναντι στη ζωή : νοιώθοντας την αδυναμία τους, δεν πιστεύουν ότι μπορούν να γίνουν πολλά πράγματα για την πηγή των μνησίκακων αισθημάτων τους. Ο Scheler πίστευε ότι η μνησικακία μπορούσε να εκδηλωθεί μόνο αν αυτά τα συναισθήματα είναι ιδιαίτερα ισχυρά, όταν έχουν απωθηθεί, όταν συνοδεύονται από το αίσθημα ότι δεν μπορούμε να τα κάνουμε πράξη είτε λόγω σωματικής ή πνευματικής αδυναμίας είτε λόγω φόβου.”
Συχνά, αυτή η κατάσταση οδηγεί στην δηλητηρίαση της προσωπικότητας. Και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε τελικά, όσοι έχουν μνησικακία σχεδόν απολαμβάνουν τις ευκαιρίες για κριτική που τους επιτρέπει η νοοτροπία τους. Η κριτική που ωθείται από την μνησικακία δεν προσδοκά, ούτε και προσμένει, την εξάλειψη αυτού που θεωρεί λανθασμένο, ή εσφαλμένο ή κακό. Δίχως αυτά τα μειονεκτήματα κι αυτά τα σφάλματα, θα καταστρεφόταν “ η αυξανόμενη ευχαρίστηση που προσφέρει η εξύβριση κι η άρνηση.”
Ο Scheler υπογραμμίζει ξανά και ξανά πως το στοιχείο της αδυναμίας είναι αυτό που συντελεί στη μνησικακία. Ο φθόνος, το μίσος, η ανάγκη για εκδίκηση, καταλήγουν στη μόνιμη μνησικακία όταν γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι’ αυτά.
Επίλογος : Οτιδήποτε κι αν είναι, ο φθόνος πάνω απ’ όλα είναι μια σπατάλη πνευματικής ενέργειας. Ενώ δεν μπορεί ν’ αποδειχθεί το αν ο φθόνος αποτελεί μέρος της ανθρώπινης φύσης, πιστεύω ότι αυτό που μπορεί ν’ αποδειχθεί είναι το ότι, αν αφεθεί ελεύθερος, ο φθόνος έχει την τάση να μειώνει όλους όσους διακατέχει.
Όπου τίθεται σε λειτουργία ο φθόνος, η κρίση εκτραχύνεται κι εκπορνεύεται. Όπως και να λειτουργεί ο νους, ο φθόνος, το γνωρίζουμε, είναι μία από τις υπερβολές του, και ως τέτοια πρέπει να προσδιοριστεί και να καταπολεμηθεί με το μόνο μέσο που έχουμε στη διάθεσή μας : με το να μη λέμε ψέματα στον εαυτό μας, με την αυτοανάλυση και με την ισορροπημένη κρίση.
Αν ο θεολογικός στοχασμός είναι απρόσιτος για σας, αν αυτή καθαυτή η έννοια του “ αμαρτήματος ” δεν έχει κανένα νόημα, τότε άντ’ αυτού θα σας ζητούσα να θεωρήσετε τον φθόνο ως κάκιστη πνευματική υγιεινή. Παρεμποδίζει τη διαύγεια, τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τους ανθρώπους που φθονούμε, και τελικά μας δίνει μια κακή εικόνα για τον εαυτό μας. Κανείς δεν μπορεί να δει καθαρά αυτό που φθονεί.
Ο φθόνος θολώνει τη σκέψη, συντρίβει την γενναιοδωρία, αποκλείει κάθ’ ελπίδα για γαλήνη και καταλήγει στο μαρασμό της ψυχής μας – λόγοι που αρκούν για ν’ αγωνιστούμε με όλη μας την πνευματική δύναμη για ν’ απελευθερωθούμε από αυτόν.
Πηγή στοιχείων : Joseph Epstein, Φθόνος, Νεφέλη, 2005 κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκε.
2 σχόλια:
πάντα γι άλλους μιλάμε που λέει και ο στίχος..
Ένας φίλος μου εξηγούσε μια μέρα ότι ο άνθρωπος έλκεται από το απαγορευμένο. Αν το κακό - όπως ο φθόνος στην προκειμένη περίπτωση -είναι απαγορευμένο, δεν βρίσκω παράξενο να μιλάμε γι' αυτόν χωρίς να θέλουμε να μας αφορά.
Ενθουσιάστηκα μ' αυτό το κείμενο γιατί όταν το βρήκα με βοήθησε να καταλάβω πράγματα που μέχρι τότε ήταν αδύνατο να εξηγήσω. Έτσι το αντέγραψα εδώ για να θυμάμαι τα βασικά σημεία. Ευτυχώς δεν χρειάστηκε να το ξαναδιαβάσω :)
Δημοσίευση σχολίου