H. Daumier, Οι μετανάστες ( 1848 - 1849 ) Διαστάσεις : 15Χ30 εκ.
Πετί Παλαί, Παρίσι
Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Ο Ονορέ – Βικτορέν Ντωμιέ γεννήθηκε στη Μασσαλία στις 26 Φεβρουαρίου 1808. Δυό μέρες μετά τη γέννησή του, ο πατέρας του, υαλουργός και ποιητής, που δεν θ’ αποκτούσε ποτέ μεγάλη φήμη, έγραψε σ’ ένα φίλο του : “ Μια νύχτα σκοτεινή, ταραγμένη από τον ασταμάτητο θόρυβο μιας κατακλυσμιαίας βροχής, που τη φώτιζαν που και που άγριες αστραπές, η Σεσίλ έφερε στον κόσμο ένα αγόρι. Το αλλόκοτο παιχνίδι της φύσης που συνόδευε την γέννησή του φαίνεται να του προλέγει ένα μέλλον πλούσιο σε γεγονότα.”
Στην πραγματικότητα, η ζωή του Ντωμιέ πέρασε αφιερωμένη στη δουλειά, από το τελάρο του σχεδιαστή στο καβαλέτο, χωρίς ιδιαίτερη εύνοια της τύχης, χωρίς εντυπωσιακές επιτυχίες. Όσο για τον χαρακτήρα του, ήταν όλο ακεραιότητα και μετριοφροσύνη. Ωστόσο, η απλοϊκή πατρική προφητεία θα επαληθευόταν σ’ ένα τουλάχιστο σημείο : ο Ονορέ θα γινόταν “ κάτι ” στη ζωή του. Μόνο που σ’ αυτό το “ κάτι ”, στην κλίση του για τις εικαστικές τέχνες, εκείνος που εναντιώθηκε από την αρχή ήταν ο πατέρας του.
.
H. Daumier, Ο γάιδαρος κι οι δύο κλέφτες ( 1856 - 1858 )
Διαστάσεις : 59Χ56 εκ.Λούβρο, Παρίσι
Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Η οικογένεια Ντωμιέ πήγε το 1814 στο Παρίσι. Ο Ονορέ άρχισε να σχεδιάζει σοβαρά γύρω στα δεκαπέντε του. Γύριζε ώρες ολόκληρες στις φτωχογειτονιές και μετά, στο σπίτι του, σχεδίαζε τις εντυπώσεις του. Η πρώτη του επίσκεψη στο Λούβρο του άνοιξε καινούργιους δρόμους. Άρχισε να πηγαίνει εκεί καθημερινά και να κάνει σπουδές από αρχαία γλυπτά κι από έργα του Ρούμπενς και του Ρέμπραντ. Στο μεταξύ ο πατέρας του, ξέροντας πόσο δύσκολο ήταν να ζει κανείς με μοναδικό πόρο την ποίηση, επέμενε ότι ο νεαρός έπρεπε ν’ αρχίσει να βγάζει το ψωμί του και δεν ήθελε ούτε ν’ ακούσει για καλλιτεχνικό επάγγελμα.
Ο Ονορέ όμως πέτυχε αυτό που ήθελε. Παράτησε το γραφείο του δικαστικού κλητήρα όπου τον είχαν βάλει κι έκανε για πρώτη φορά μαθήματα ζωγραφικής. Αλλά τα μαθήματα αυτά δεν του ταίριαζαν καθόλου και τα σταμάτησε. Φοίτησε για λίγο στην Ελβετική Ακαδημία και μετά, καθώς του χρειαζόταν μια δουλειά για να ζει, έμαθε την τέχνη του λιθογράφου κοντά στον ζωγράφο Ραμελέ. Έπειτα έπιασε δουλειά στον εκδοτικό οίκο Μπελλιάρ : ετοίμαζε τις πλάκες για το λιθογραφείο, ενώ ταυτόχρονα συνέχιζε τις σπουδές του στο Λούβρο ( 1825 – 1830 ). Τρεις από τις πρώτες του λιθογραφίες δημοσιεύτηκαν στη “ Σιλουέτα ” ( Silhouette ), το πρώτο εβδομαδιαίο σατιρικό φύλλο στη Γαλλία. Ήταν η εποχή της επαναστάσεως του Ιουλίου του 1830, που ανέτρεψε την Παλινόρθωση.
Σ’ αυτό το εκρηκτικό κλίμα, ο Ντωμιέ γνώρισε τον Σάρλ Φιλιπόν, διευθυντή της εφημερίδας “ Καρικατούρα ” ( Caricature ), που διέκρινε αμέσως το ταλέντο του νέου καλλιτέχνη και τον παρακίνησε ν’ ασχοληθεί με την πολιτική γελοιογραφία. Ο Ντωμιέ, που ήταν και μαχητικός δημοκράτης, δε δίστασε καθόλου : έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά. Σαράντα ολόκληρα χρόνια σχεδίαζε καθημερινά, πρώτα για την “ Καρικατούρα ” κι αργότερα για το “ Charivari ” ( χαρακτηριστικά σατιρικός τίτλος, σημαίνει φασαρία, σαματάς, πονοκέφαλος ), τη δεύτερη εφημερίδα του Φιλιπόν. Συνολικά έκανε πάνω από τέσσερις χιλιάδες λιθογραφίες, που αποτελούν ένα εκπληκτικό χρονικό της εποχής του απ’ όλες τις πλευρές της, καλές και κακές.
Σ’ αυτό το εκρηκτικό κλίμα, ο Ντωμιέ γνώρισε τον Σάρλ Φιλιπόν, διευθυντή της εφημερίδας “ Καρικατούρα ” ( Caricature ), που διέκρινε αμέσως το ταλέντο του νέου καλλιτέχνη και τον παρακίνησε ν’ ασχοληθεί με την πολιτική γελοιογραφία. Ο Ντωμιέ, που ήταν και μαχητικός δημοκράτης, δε δίστασε καθόλου : έπεσε με τα μούτρα στη δουλειά. Σαράντα ολόκληρα χρόνια σχεδίαζε καθημερινά, πρώτα για την “ Καρικατούρα ” κι αργότερα για το “ Charivari ” ( χαρακτηριστικά σατιρικός τίτλος, σημαίνει φασαρία, σαματάς, πονοκέφαλος ), τη δεύτερη εφημερίδα του Φιλιπόν. Συνολικά έκανε πάνω από τέσσερις χιλιάδες λιθογραφίες, που αποτελούν ένα εκπληκτικό χρονικό της εποχής του απ’ όλες τις πλευρές της, καλές και κακές.
.
H. Daumier, Το μελόδραμα ( 1856 - 1860 )
Διαστάσεις : 97Χ89 εκ.
Νέα Πινακοθήκη, Μόναχο
Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Η επανάσταση του Ιουλίου είχε φέρει στο θρόνο τον Λουδοβίκο Φίλιππο, που απογοήτευσε σύντομα τα λαϊκά στρώματα του πληθυσμού κι αντιμετώπισε αντίσταση και συνωμοτικά κινήματα από τη δημοκρατική παράταξη. Οι πρώτες επιθέσεις του Ντωμιέ είχαν στόχο το μονάρχη και τους υπουργούς του. Μια γελοιογραφία που παρουσίαζε τον Λουδοβίκο Φίλιππο σα Γαργαντούα να καταβροχθίζει προϋπολογισμούς, και που τη δημοσίευσε ο εκδότης χαρακτικών Ωμπέρ το 1832, στοίχισε στον καλλιτέχνη έξη μήνες φυλακή στην Αγία Πελαγία. Μόλις αποφυλακίστηκε, ο Ντωμιέ άρχισε πάλι τον αγώνα, δουλεύοντας αδιάκοπα. Έτσι έκανε τα πρώτα του αριστουργήματα, όπως την περίφημη οδό Τρανσνοναίν, καυστικό σχόλιο των μέτρων που πήρε ο Λουδοβίκος Φίλιππος το 1834.
Την επόμενη χρονιά η ελευθεροτυπία καταργήθηκε και η κυκλοφορία της “ Καρικατούρας ” απαγορεύθηκε. Ο Ντωμιέ τότε στράφηκε στην κριτική των ηθών κι άρχισε να σατιρίζει τους πάντες, τραπεζίτες, δικαστές, δικηγόρους, αδιαφορώντας αν ανήκαν στο καινούργιο καθεστώς. Οι καιροί ήταν δύσκολοι. Ωστόσο άρχιζαν να ενδιαφέρονται για τον καλλιτέχνη και να τον υποστηρίζουν σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων, όπως ο Μπωντελαίρ κι ο Μισελέ. Το 1846 ο Ντωμιέ παντρεύτηκε την Μαρί – Αλεξαντρίν Ντασσύ, μοδίστρα, κι άρχισε ν’ ασχολείται με τη ζωγραφική.
Η επανάσταση του 1848 τον έκανε να ριχτεί και πάλι στην πολιτική γελοιογραφία. Το 1860 άφησε τη δουλειά του με τον Φιλιπόν και τα επόμενα τρία χρόνια αφιερώθηκε στη ζωγραφική. Η εκτίμηση και η φιλία του Μιλλέ και του Κορό του έδωσαν θάρρος και τον βοήθησαν να προχωρήσει. Έπειτα αποτραβήχτηκε στο Βαλμοντουά, σ’ ένα σπίτι που λίγο αργότερα το αγόρασε ο Κορό και του το χάρισε. Η φτώχεια τον ανάγκασε να ξαναρχίσει να δουλεύει πάλι για τον Φιλιπόν. Η τελευταία του λιθογραφία δημοσιεύτηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1872.
Την επόμενη χρονιά η ελευθεροτυπία καταργήθηκε και η κυκλοφορία της “ Καρικατούρας ” απαγορεύθηκε. Ο Ντωμιέ τότε στράφηκε στην κριτική των ηθών κι άρχισε να σατιρίζει τους πάντες, τραπεζίτες, δικαστές, δικηγόρους, αδιαφορώντας αν ανήκαν στο καινούργιο καθεστώς. Οι καιροί ήταν δύσκολοι. Ωστόσο άρχιζαν να ενδιαφέρονται για τον καλλιτέχνη και να τον υποστηρίζουν σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων, όπως ο Μπωντελαίρ κι ο Μισελέ. Το 1846 ο Ντωμιέ παντρεύτηκε την Μαρί – Αλεξαντρίν Ντασσύ, μοδίστρα, κι άρχισε ν’ ασχολείται με τη ζωγραφική.
Η επανάσταση του 1848 τον έκανε να ριχτεί και πάλι στην πολιτική γελοιογραφία. Το 1860 άφησε τη δουλειά του με τον Φιλιπόν και τα επόμενα τρία χρόνια αφιερώθηκε στη ζωγραφική. Η εκτίμηση και η φιλία του Μιλλέ και του Κορό του έδωσαν θάρρος και τον βοήθησαν να προχωρήσει. Έπειτα αποτραβήχτηκε στο Βαλμοντουά, σ’ ένα σπίτι που λίγο αργότερα το αγόρασε ο Κορό και του το χάρισε. Η φτώχεια τον ανάγκασε να ξαναρχίσει να δουλεύει πάλι για τον Φιλιπόν. Η τελευταία του λιθογραφία δημοσιεύτηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1872.
H. Daumier, Οι παίκτες του σκακιού ( 1863 )
Διαστάσεις : 24Χ32 εκ.
Πετί Παλαί , Παρίσι
Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Το 1875 ο Ντωμιέ έχασε την όρασή του, που είχε εξασθενήσει από καιρό, κυρίως από την κούραση της λιθογραφικής του δουλειάς. Πέθανε στις 11 Φεβρουαρίου του 1879 από καρδιακή προσβολή. Στις 16 Απριλίου μετέφεραν τον νεκρό στο Παρίσι και τον έθαψαν στο νεκροταφείο του Περ Λασαίζ, δίπλα στους τάφους των Κορό και του Ντωμπινιύ, σύμφωνα με την επιθυμία του.
Η αξία του Ντωμιέ άργησε πολύ ν’ αναγνωριστεί. Σήμερα όμως μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τελικά επηρέασε μ’ εκπληκτική δύναμη την τέχνη της εποχής μας.
Ο Μπωντελαίρ, ο πρώτος του διορατικός κριτικός, το 1857 του αφιέρωσε ένα κείμενο όπου μεταξύ άλλων έγραφε τα εξής :
“ Θέλω τώρα να μιλήσω για έναν από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους, Δε θα πω μόνο της γελοιογραφίας, αλλά της μοντέρνας τέχνης γενικά, για έναν άνθρωπο που, κάθε πρωί, διασκεδάζει τον παρισινό πληθυσμό, που, κάθε μέρα, ικανοποιεί τις ανάγκες της δημόσιας ευθυμίας και της δίνει τροφή. Ο αστός, ο επιχειρηματίας, ο αλητάκος, η γυναίκα, γελάνε και περνάνε συχνά, οι αχάριστοι ! χωρίς να προσέξουν τ’ όνομά του. Ως σήμερα μόνο οι καλλιτέχνες έχουν καταλάβει τι σοβαρά πράγματα υπάρχουν σ’ αυτή την τέχνη και πως αξίζει πραγματικά να μελετηθεί. Καταλαβαίνει κανείς ότι πρόκειται για τον Ντωμιέ.
Ο Ντωμιέ έχει οδηγήσει την τέχνη του πολύ μακριά, την έχει κάνει σοβαρή τέχνη. Είναι μεγάλος γελοιογράφος. Για να τον εκτιμήσουμε σωστά, πρέπει να τον αναλύσουμε από την άποψη του καλλιτέχνη κι από ηθική άποψη. Σαν καλλιτέχνη, αυτό που ξεχωρίζει τον Ντωμιέ είναι η σιγουριά. Το σχέδιό του είναι άφθονο, εύκολο, είναι ένας αδιάκοπος αυτοσχεδιασμός. Έχει μια αξιοθαύμαστη και σχεδόν υπερφυσική μνήμη που του χρησιμεύει για μοντέλο. Όλες οι φιγούρες του είναι καλοζυγισμένες, βρίσκονται σε αληθινή κίνηση. Έχει τέτοια άσφαλτη ικανότητα παρατήρησης, ώστε δε βρίσκουμε στο έργο του ούτε ένα κεφάλι που να μη ταιριάζει με το σώμα που το στηρίζει. Σ’ αυτή τη μύτη πάει αυτό το μέτωπο, αυτό το μάτι, αυτό το πόδι, αυτό το χέρι. Πρόκειται για τη λογική του σοφού, μεταφερμένη σε μια ανάλαφρη, φευγαλέα τέχνη, που έχει εναντίον της την ίδια τη ζωή που ολοένα αλλάζει.
Όσο για την ηθική, ο Ντωμιέ έχει μερικά κοινά με τον Μολιέρο. Όπως κι εκείνος, τραβάει ίσια στο στόχο. Η ιδέα εκφράζεται με μιας. Μόλις κοιτάξεις, έχεις καταλάβει. Οι λεζάντες που του βάζουν κάτω από τα σχέδιά του δεν χρησιμεύουν και πολύ, μια και θα μπορούσαν τις περισσότερες φορές να λείπουν. Το κωμικό στοιχείο σ’ αυτόν είναι, για να το πούμε έτσι, ακούσιο. Ο καλλιτέχνης δεν ψάχνει, θάλεγε κανείς πως η ιδέα του ξεφεύγει. Η γελοιογραφία του έχει φοβερή ευρύτητα, αλλά χωρίς κακία και χολή. Υπάρχει σ’ όλο του το έργο ένα υπόβαθρο τιμιότητας και καλοσύνης. Συχνά αρνήθηκε, προσέξτε αυτό το χαρακτηριστικό, να δουλέψει ορισμένα σατιρικά μοτίβα πολύ ωραία και πολύ βίαια, γιατί αυτό, έλεγε, ξεπερνούσε τα όρια του κωμικού και μπορούσε να πληγώσει την συνείδηση του ανθρώπινου γένους. Έτσι, όταν ήταν σπαρακτικός ή τρομερός, είναι σχεδόν άθελά του. Περιέγραψε ότι είδε, και το αποτέλεσμα ακολούθησε…”
Πηγή στοιχείων : Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Η αξία του Ντωμιέ άργησε πολύ ν’ αναγνωριστεί. Σήμερα όμως μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τελικά επηρέασε μ’ εκπληκτική δύναμη την τέχνη της εποχής μας.
Ο Μπωντελαίρ, ο πρώτος του διορατικός κριτικός, το 1857 του αφιέρωσε ένα κείμενο όπου μεταξύ άλλων έγραφε τα εξής :
“ Θέλω τώρα να μιλήσω για έναν από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους, Δε θα πω μόνο της γελοιογραφίας, αλλά της μοντέρνας τέχνης γενικά, για έναν άνθρωπο που, κάθε πρωί, διασκεδάζει τον παρισινό πληθυσμό, που, κάθε μέρα, ικανοποιεί τις ανάγκες της δημόσιας ευθυμίας και της δίνει τροφή. Ο αστός, ο επιχειρηματίας, ο αλητάκος, η γυναίκα, γελάνε και περνάνε συχνά, οι αχάριστοι ! χωρίς να προσέξουν τ’ όνομά του. Ως σήμερα μόνο οι καλλιτέχνες έχουν καταλάβει τι σοβαρά πράγματα υπάρχουν σ’ αυτή την τέχνη και πως αξίζει πραγματικά να μελετηθεί. Καταλαβαίνει κανείς ότι πρόκειται για τον Ντωμιέ.
Ο Ντωμιέ έχει οδηγήσει την τέχνη του πολύ μακριά, την έχει κάνει σοβαρή τέχνη. Είναι μεγάλος γελοιογράφος. Για να τον εκτιμήσουμε σωστά, πρέπει να τον αναλύσουμε από την άποψη του καλλιτέχνη κι από ηθική άποψη. Σαν καλλιτέχνη, αυτό που ξεχωρίζει τον Ντωμιέ είναι η σιγουριά. Το σχέδιό του είναι άφθονο, εύκολο, είναι ένας αδιάκοπος αυτοσχεδιασμός. Έχει μια αξιοθαύμαστη και σχεδόν υπερφυσική μνήμη που του χρησιμεύει για μοντέλο. Όλες οι φιγούρες του είναι καλοζυγισμένες, βρίσκονται σε αληθινή κίνηση. Έχει τέτοια άσφαλτη ικανότητα παρατήρησης, ώστε δε βρίσκουμε στο έργο του ούτε ένα κεφάλι που να μη ταιριάζει με το σώμα που το στηρίζει. Σ’ αυτή τη μύτη πάει αυτό το μέτωπο, αυτό το μάτι, αυτό το πόδι, αυτό το χέρι. Πρόκειται για τη λογική του σοφού, μεταφερμένη σε μια ανάλαφρη, φευγαλέα τέχνη, που έχει εναντίον της την ίδια τη ζωή που ολοένα αλλάζει.
Όσο για την ηθική, ο Ντωμιέ έχει μερικά κοινά με τον Μολιέρο. Όπως κι εκείνος, τραβάει ίσια στο στόχο. Η ιδέα εκφράζεται με μιας. Μόλις κοιτάξεις, έχεις καταλάβει. Οι λεζάντες που του βάζουν κάτω από τα σχέδιά του δεν χρησιμεύουν και πολύ, μια και θα μπορούσαν τις περισσότερες φορές να λείπουν. Το κωμικό στοιχείο σ’ αυτόν είναι, για να το πούμε έτσι, ακούσιο. Ο καλλιτέχνης δεν ψάχνει, θάλεγε κανείς πως η ιδέα του ξεφεύγει. Η γελοιογραφία του έχει φοβερή ευρύτητα, αλλά χωρίς κακία και χολή. Υπάρχει σ’ όλο του το έργο ένα υπόβαθρο τιμιότητας και καλοσύνης. Συχνά αρνήθηκε, προσέξτε αυτό το χαρακτηριστικό, να δουλέψει ορισμένα σατιρικά μοτίβα πολύ ωραία και πολύ βίαια, γιατί αυτό, έλεγε, ξεπερνούσε τα όρια του κωμικού και μπορούσε να πληγώσει την συνείδηση του ανθρώπινου γένους. Έτσι, όταν ήταν σπαρακτικός ή τρομερός, είναι σχεδόν άθελά του. Περιέγραψε ότι είδε, και το αποτέλεσμα ακολούθησε…”
Πηγή στοιχείων : Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.4, Μέλισσα 1977
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου