Antonello da Messina

Ο άγιος Ιερώνυμος στο σπουδαστήριό του

Αντονέλο ντα Μεσσίνα ( 1430 - 1479 )

Διαστάσεις : 46Χ36.5 εκ

Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο

Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ. 1, Μέλισσα 1977

Ο Αντονέλο γεννήθηκε στη Μεσσίνα της Σικελίας και διαμορφώθηκε καλλιτεχνικά ανάμεσα στη Σικελία και τη Νεάπολη, όπου εκείνα τα χρόνια έσφυζε από καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και συγκέντρωνε τα πιο διαφορετικά καλλιτεχνικά ρεύματα. Στη διαμόρφωσή του έπαιξε αποφασιστικό ρόλο η επαφή του με τα μεγάλα κέντρα της Αναγέννησης, τα ταξίδια του, ίσως στη Ρώμη, στην Τοσκάνη, την Βενετία, ίσως σε άλλες πόλεις του Βορρά, καθώς και η επαφή του με τα έργα της φλαμανδικής τέχνης ( οι πίνακες του Βαν Άυκ, του Πέτρους Κρίστους, τα γκομπλέν της Βρύγης ) που εισαγόταν σε μεγάλες ποσότητες στη Νεάπολη προκειμένου να γεμίσουν ασφυκτικά τις καλλιτεχνικές συλλογές του μονάρχη Αλφόνσου της Αραγονίας και της αυλής του.
Έτσι, η πρώτη περίοδος του καλλιτέχνη επηρεάζεται από την καταλανική τέχνη που γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα, με την ισπανική κατάκτηση, είχε επιβληθεί σε μεγάλη κλίμακα τόσο στη Σικελία όσο και στην Νεάπολη. Ξεκαθαρίζοντας τα στοιχεία αυτής της πρώτης φάσης, ο Αντονέλο συμμετέχει - αναπάντεχα για ένα ζωγράφο που γεννήθηκε και μαθήτεψε στη Νότιο Ιταλία – στην ερευνητική διάθεση της Ιταλικής Αναγέννησης. Στην ιερατική και σχηματοποιημένη τεχνοτροπία των ιβηρικών προτύπων έρχονται τώρα να προστεθούν γλυκασμοί από την Προβηγκία καθώς και μια περιπλάνηση στη ρεαλιστική έρευνα, τυπικό χαρακτηριστικό της φλαμανδικής νοοτροπίας, που θα γίνει τελικά η κατευθυντήρια γραμμή της πορείας του.
Η μύηση του Αντονέλο στις μεγάλες καινοτομίες της προοπτικής και της απόδοσης του όγκου της σχολής της Τοσκάνης, αποδίδεται σε μια θριαμβευτική διαδοχή αριστουργημάτων που πραγματοποιούνται μεταξύ του 1465 και του 1476 και τοποθετούν τον καλλιτέχνη ανάμεσα στους κορυφαίους της Ευρωπαϊκής ζωγραφικής του 15ου αιώνα.
Τα διδάγματα της Αναγέννησης βρίσκουν διέξοδο στη Βενετία, όπου ο καλλιτέχνης εργάζεται τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Με την πλούσια και πολύπλευρη διαπαιδαγώγησή του, επιβάλλεται ανάμεσα στους ζωγράφους της Γαληνότατης Δημοκρατίας κι είναι δεμένος με τους πιο προοδευτικούς καλλιτεχνικούς και πνευματικούς κύκλους της λιμνοθάλασσας. Δίπλα στην μνημειακή ζωγραφική για τις εκκλησίες, δεν είναι λιγότερο αξιόλογες οι καινούργιες του συνθέσεις μικρού μεγέθους, με πιο φανερή την προτίμηση για τη φλαμανδική νοοτροπία που ποτέ δεν είχε εγκαταλείψει. Ένα από αυτά τα τελευταία του έργα, είναι κι ο Άγιος Ιερώνυμος στο σπουδαστήριό του.

Εδώ, ο χώρος πολλαπλασιάζεται στο άπειρο, όπως στο μαγικό άνοιγμα των κινέζικων κουτιών που ανοίγοντας το καθένα βρίσκεις πάντα ένα μικρότερο. Το φως είναι ακόμα μια φορά ο πρωταγωνιστής στο μοίρασμα ανάμεσα στους όγκους και τις προοπτικές αποστάσεις. Η φανερή αναφορά σε μια περιγραφικότητα, φλαμανδικής επιρροής, πιο ξεκάθαρη στον Άγιο Ιερώνυμο παρά στα πρώτα έργα του Αντονέλο, έγινε αφορμή να επιμείνουν ορισμένοι κριτικοί ότι ο πίνακας ανήκει στην νεανική παραγωγή του καλλιτέχνη. Όμως, ο Άγιος Ιερώνυμος, ακριβώς γι’ αυτά τα φανερά στοιχεία αναβίωσης ή ξαναδοκιμάσματος παλιών επιρροών, που μαρτυρούν το καταστάλαγμα μιας περιπετειώδους διαδικασίας, είναι ασφαλώς έργο ωριμότητας.

Μετά την περίοδο της Βενετίας, ο Αντονέλο επιστρέφει στη Μεσσίνα και μένει αποκλειστικά στην πατρική του γη. Στις 14 Φεβρουαρίου του 1479 κάνει τη διαθήκη του κι ύστερα από λίγες μέρες πεθαίνει.

Πηγή στοιχείων : Οι μεγάλοι ζωγράφοι, Τ.1, Μέλισσα 1977